Uzależnienie (dawniej nałóg) to według aktualnej klasyfikacji zaburzeń psychicznych
Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, problematyczny wzorzec zachowania
prowadzący do znacznego upośledzenia funkcjonowania lub cierpienia. Istotą uzależnień jest
powtarzanie nawykowych działań pomimo ich psychicznych, fizycznych lub społecznych
szkodliwych efektów.
Uzależnienie od substancji psychoaktywnych (albo psychotropowych), to jest nikotyny, alkoholu, konopi, opioidów, barbiturantów zawartych w lekach nasennych. Substancje te bezpośrednio oddziałują na pracę mózgu.
Uzależnienia behawioralne, czyli od określonych czynności. Najczęściej dotyczą działań, które w naturalny sposób aktywizują mózgowy układ nagrody, to jest uprawiania hazardu lub seksu, jedzenie, uprawianie sportu, oddawanie się zakupom bądź pracy. Wspólną cechą wszelkich uzależnień jest to, że wymykają się z pod kontroli. Osoby uzależnione odczuwają silną i nawracającą potrzebę zażycia substancji psychoaktywnej lub wykonania określonej czynności.
Uzależnienie od napojów energetycznych
“Energetyk” to napój bezalkoholowy o właściwościach pobudzających. Jest to najczęściej napój gazowany o wysokiej zawartości kofeiny, tauryny i guarany. Napoje energetyczne mają na celu poprawę koncentracji oraz polepszenie nastroju użytkowników. Spożywane w nadmiarze mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych oraz do uzależnienia fizycznego.
Główne składniki napojów energetycznych:
Kofeina jest jednym z alkaloidów roślinnych o działaniu pobudzającym, który oddziałuje bezpośrednio na ośrodkowy układ nerwowy. Przyjmowana w niewielkich dawkach zwiększa sprawność myślenia, zmniejsza uczucie zmęczenia i poprawia przemianę materii pobudzając wydzielanie soku żołądkowego. Systematyczne codzienne przyjmowanie kofeiny w dużej dawce, a więc przekraczającej 500mg na dobę może prowadzić do uzależnienia psychicznego i fizycznego. Wysoka zawartość kofeiny w napojach energetycznych jest jednym z czynników sprzyjających występowaniu uzależnień do energetyków, zarówno w aspekcie fizycznym jak i psychicznym.
Tauryna to kwas aminoetylosulfonowy, który naturalnie występuje w ludzkim organizmie. Odpowiada za blokowanie przenoszenia do mózgu informacji o pracy mięśni, przede wszystkim o ich przeciążeniu, a co za tym idzie ogranicza odczuwanie zmęczenia nawet podczas dużego wysiłku. Przypuszcza się, że to właśnie to działanie tauryny odpowiada za uzależniające właściwości napojów energetycznych, po które zwykliśmy sięgać w sytuacjach zmożonej aktywności fizycznej i intelektualnej. Dodatkowo tauryna wzmacnia działanie kofeiny, o której wiadomo, że działa uzależniająco.
Guarana to zielony krzew z czarnymi nasionami, które zawierają trzykrotnie więcej kofeiny niż kawa. Guarana od dawna była stosowana przez plemiona zamieszkujące dorzecze Amazonki i Orinoko jako środek poprawiający sprawność fizyczną i psychiczną, zwłaszcza po dużym wysiłku. Dzisiaj guarana jest coraz częściej wykorzystywana w różnych produktach wzmacniających, w tym także w napojach energetycznych. Przyjmowana w niewielkich dawkach stymuluje postrzeganie oraz procesy myślowe, jednak przyjmowana w zbyt dużych dawkach upośledza koncentrację sprzyjając występowaniu zjawiska tzw. gonitwy myśli oraz długotrwałej, męczącej bezsenności. Przedawkowanie tej substancji prowadzi do silnego pobudzenia psychoruchowego, przyspieszenia akcji serca, a także biegunki i wymiotów. W skrajnych przypadkach nadużywanie guarany może prowadzić do wystąpienia silnych zaburzeń rytmu serca.
Kluczowym składnikiem napojów energetycznych jest kofeina, zarówno ta serwowana w czystej postaci, jak i ta pochodząca z guarany. Działanie kofeiny dodatkowo wzmacnia tauryna. To wszystko sprawia, że puszka napoju energetycznego wypita od czasu do czasu działa na nasz organizm pobudzająco, a stąd już prosta droga do uzależnienia psychicznego. Po energetyk sięgamy przede wszystkim, w sytuacjach wzmożonego wysiłku – kiedy mamy już dosyć lub wydaje nam się, że zaraz zaśniemy na stojąco. Zawarta w napoju kofeina nie tylko powstrzymuje nas przed zaśnięciem, ale również poprawia koncentrację i zdolności kognitywne, w wyniku czego przez chwilę jesteśmy równie wydajni, jak po przespaniu całej nocy. Niestety nasza wydajność to tylko złudzenie, kiedy kofeina i tauryna przestają działać jesteśmy jeszcze bardziej zmęczeni i rozbici niż wcześniej. Złe samopoczucie, zmęczenie i widmo długiej pracy skłania nas do sięgnięcia po kolejną puszkę. A to już prosta droga do uzależnienia. Warto przy tym pamiętać, że o uzależnieniu nie mówimy tylko w sytuacji, kiedy ktoś wypija dużo napojów energetycznych, ale również wówczas, gdy sięga po nie z określonego powodu, odczuwając przy tym przymus.
Opracowanie na podstawie: Red. Mariusz Jędrzejko, Człowiek wobec uzależnień, Poznań 2010,
Poradnik Psychologiczny ja my oni Nałogi natręctwa manie Tom 37 POLITYKA 2020.