Człowiek a środowisko.

Problem segregacji śmieci.

Na początku ery nowożytnej żyło około 200–300 milionów ludzi. W połowie XVII wieku liczba wynosiła około 500 milionów. Pierwszy miliard ludzkość osiągnęła około 1830 roku, drugi po około stu latach. Kolejne miliardy odnotowywano w okolicach 1960 roku, 1975 roku, 1987 roku, a szósty w 1999 roku. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych liczba ludności na Ziemi do połowy XXI w. może wzrosnąć nawet o 50%, tj. o około 9,3 miliarda. Do 2050 roku liczba ludności Azji wzrośnie do 5,2 miliarda, w Afryce do 1,9 miliarda, w Europie do 664 milionów a w Ameryce Łacińskiej do 769 milionów.  To, co jest niebezpieczne w tym procesie, to narastanie jego tempa oraz skutki, jakie ono może powodować dla świata, dla środowiska.

Problemem stają się też niestety śmieci.

Środowisko. Zagrożenia.

            Środowisko to całość elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami.

Samą czynność ochrony środowiska literatura poświęcona ekologii definiuje jako podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta polega w szczególności na:

1.Racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.

2.Przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom.

3.Przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

W oparciu o powyższy opis można stwierdzić, że celem ochrony środowiska jest nie tylko reagowanie na istniejące już zjawiska, ale również przeciwdziałanie przyszłym potencjalnym zagrożeniom poprzez kreowanie nowej rzeczywistości. Zagrożenia te należy zdefiniować jako wszelkie procesy mogące spowodować degradację co najmniej jednego z elementów środowiska. Zazwyczaj zagrożenie środowiskowe kojarzy się z różnego rodzaju kataklizmami naturalnymi (trzęsienia ziemi, tsunami, itp.) i antropogenicznymi (awarie przemysłowe, zanieczyszczenia określonymi substancjami itp.). Jednakże analizując to zjawisko należy brać również pod uwagę inne sytuacje związane z przerwaniem poczucia bezpieczeństwa, np. z konfliktem zbrojnym, przemocą, niebezpieczeństwem utraty życia, konsekwencjami wystąpienia określonych zjawisk gospodarczych i społecznych. Takie rozszerzenie tego pojęcia powoduje, że ilość zagrożeń, które powinny być brane pod uwagę, ulega znaczącemu zwiększeniu. Ryzyka związane z nieodpowiednią gospodarką środowiskiem naturalnym wynikają nie tylko z ograniczonej dostępności zasobów, ale również konsekwencji zanieczyszczenia środowiska.

            Do zagrożeń wynikających z działalności człowieka zaliczamy: przekształcenia krajobrazu, hałas i wibracje, promieniowanie elektromagnetyczne i radioaktywne, wycinanie drzew, nieprawidłową gospodarkę wodną, zanieczyszczenie powietrza, odpady, zanieczyszczenie wód, globalne ocieplenie, niszczenie warstwy ozonowej, degradację różnorodności biologicznej, zmiany genetyczne, intensywne rolnictwo, nadmierną eksploatację zasobów naturalnych. Zagrożenia antropogeniczne można sklasyfikować na zanieczyszczenia i procesy społeczne szkodliwe dla środowiska. Poprzez zanieczyszczenie należy rozumieć emisję, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Zanieczyszczenia dzieli się na szereg sposobów. Najczęściej stosuje się klasyfikację dzielącą je w zależności od elementów ulegających zanieczyszczeniu. W ten sposób wyróżnia się zjawiska dotyczące:

– powietrza,

– wody,

– gleby.

Warto wspomnieć, że do   najbardziej znanych globalnych zagrożeń naturalnych zalicza się:

– wybuchy wulkanów,

– trzęsienia ziemi,

– tsunami,

– zagrożenia kosmiczne.

Powyższe zjawiska nie występują często, ale ich oddziaływanie powoduje znaczące skutki, które wywołują globalny oddźwięk. Wynika to ze skali zniszczenia, jaką mogą powodować.

Drugą grupę zagrożeń naturalnych stanowią zjawiska, które zazwyczaj oddziałują lokalnie, ale również mogą wywołać globalne skutki. Zaliczyć do nich należy:

•powodzie,

•susze,

•pustynnienie,

•huraganowe wiatry (tornada, huragany, trąby powietrzne, itp.).

Ale o tym innym razem.

Człowiek a środowisko.

Segregacja śmieci.

            Człowiek od zarania dziejów wykorzystywał środowisko naturalne. Wraz z rozwojem skali tej działalności, ludzkość zaczęła zauważać, że jej inicjatywy mogą powodować szkody w środowisku. W szczególności jest to widoczne w ciągu ostatnich 200 lat, czyli od rozpoczęcia rewolucji przemysłowej. W efekcie można stwierdzić, że człowiek wytworzył dużo bogatszą paletę zagrożeń, niż uczyniła to natura przez około 4 miliardy lat. Do najbardziej niszczycielskich zagrożeń wynikających z działalności człowieka zalicza się:

– zmiany klimatyczne,

– degradację bioróżnorodności,

– nadmierne wykorzystanie zasobów,

– produkcję odpadów,

– awarie przemysłowe.

Degradacji ulegają wszystkie związane z naturą czynniki to jest.:

– litosfera,

– hydrosfera,

– atmosfera,

– biosfera.

Gospodarka człowieka związana z efektywnym wykorzystaniem zasobów wiąże się również z gospodarowaniem odpadami, czyli zbieraniem, transportem, odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów, w tym również nadzorem nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów.

Jako kryterium podziału odpadów można przyjąć:

– źródło powstania,

– główne właściwości fizyczne lub chemiczne,

– stopień zagrożenia dla człowieka i środowiska naturalnego,

– stan skupienia itp.

            Z ekonomicznego punktu widzenia warto zwrócić uwagę na dwie, niezależne od siebie, kategorie odpadów: surowce wtórne (odpady nadające się do ponownego wykorzystania w gospodarce) oraz odpady niebezpieczne (wymagające szczególnych warunków transportu i przechowywania). Te drugie mogą doprowadzić do skażenia  środowiska naturalnego. Powoduje to zagrożenie epidemiologiczne. Skutki skażenia mogą się objawić po kilku czy kilkunastu latach, gdyż czynniki chorobotwórcze powoli, małymi dawkami odkładają się w organizmach. Może to powodować wzrost zachorowań na nowotwory lub choroby genetyczne. Należy pamiętać, że możemy ulec zatruciu niebezpiecznymi substancjami drogą pośrednią, tzn. zjadając produkty, czy to roślinne czy zwierzęce, w których takie substancje się znajdują. Także pyły występujące w powietrzu mogą wpływać na zdrowie człowieka, np. powodując choroby dróg oddechowych.

Jak próby podjąć żeby było lepiej?

Prawidłowe gospodarowanie odpadami powinno odbywać się już w fazie projektowania produktu. Opiera się ono na trzech zasadach:

– zapobieganie powstawaniu odpadów lub ograniczanie ich ilości oraz negatywnego oddziaływania na środowisko w trakcie wytwarzania produktu, a także w trakcie i po zakończeniu jego użytkowania,

 – zapewnienie zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku substancji, jeżeli nie udało się zapobiec ich powstaniu,

– zapewnienie zgodnego z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwienia odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec, lub których nie udało się poddać odzyskowi.

Nasuwa się następujący wniosek: składowanie odpadów jest ostatecznym, najmniej akceptowalnym, rozwiązaniem, które podlegać powinno bardzo rygorystycznym przepisom.

            Oczywiście prostszym wyjściem niż doskonalenie skomplikowanego systemu odbioru i segregacji byłoby konsumowanie i wyrzucanie z umiarem. Jeszcze lepiej, by jak najwięcej branż przestawiło się na opakowania wielokrotnego użytku, z reguły łatwiejsze w recyklingu. Zbiórkę odpadów w Polsce organizują gminy. Pobierają opłaty od mieszkańców, urządzają przetargi na odbiór, zlecając go wyspecjalizowanym firmom. Odpady muszą trafić do instytucji, które je sortują, spalają, składują. Gdzieś na końcu jest jeszcze tajemniczo brzmiący recykler zajmujący się przetwarzaniem odzyskanych surowców w materiał nadający się do ponownego wykorzystania. Pięć pojemników to niezbędne minimum, dające gwarancję, że uda się nam sprostać wspólnym dla całej Unii Europejskiej, przyjętym także przez Polskę, standardom recyklingu. W przyszłym roku poddana mu będzie musiała być połowa odpadów komunalnych. Później wskaźniki będą rosły, co pięć lat o 5punktów procentowych., by w 2035 roku dojść do poziomu 65 proc. Wydatki na ochronę środowiska sukcesywnie w Polsce spadają, z 4,4 proc. PKB w 2000 roku do 1,5 proc. i 29 mld zł obecnie. W 2018 roku wrzuciliśmy do wspólnych kolorowych pojemników w altankach, prywatnych kubłów i worków odbieranych spod domu trzecią część odpadów z gospodarstw domowych. Trafiły one do sortowni, gdzie je doczyszczono, rozdzielono z podziałem na rodzaje materiałów i kolory, by zwiększyć np. wartość zebranego szkła i tworzyw sztucznych. Sortowali ludzie przy taśmach i maszyny, które wykorzystały metody optyczne, pneumatyczne, magnetyczne i balistyczne, wydmuchiwały np. puszki aluminiowe, oddzielając je od innych metali. Mimo dużego zaawansowania technologicznego maszyny radzą sobie proporcjonalnie do jakości wstępnej segregacji, ich wydajność zaniżają np. tworzywa sztuczne w papierze. Najwięcej odpadów, 67 procent oddajemy w formie zmieszanej.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego przeciętny Polak w 2019 roku wytworzył Średnio 332 kg odpadów komunalnych. To o 7 kg więcej niż rok wcześniej. Na składowiska skierowano 43 procent odpadów, a do recyklingu 25 procent. Z danych GUS wynika, że w 2019 roku zebranych zostało 12,8 milionów ton odpadów komunalnych, a więc o 2,1 procent  więcej niż w 2018 roku. Z gospodarstw domowych odebrano 10,8 mln ton odpadów, co stanowiło 84,5 proc. wszystkich wytworzonych odpadów komunalnych. W 2019 roku  funkcjonowało w Polsce 2190 punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Usługę odbierania odpadów komunalnych świadczyły 1352 przedsiębiorstwa.

Zebrane odpady komunalne w 2019 roku zostały skierowane do następujących procesów:

•    odzysk – 7 087,0 tys. ton (55,6 proc.), w tym:
•    recykling – 3 192,1 tys. ton (25,0 proc.),
•    biologiczne procesy przetwarzania (kompostowanie lub fermentacja) – 1 153,2 tys. ton (9,0 proc.),
•    przekształcenie termiczne z odzyskiem energii – 2 741,8 tys. ton (21,5 proc.),
•    unieszkodliwienie 5 665, 7 tys. ton (44,4 proc.), w tym:
•    przez przekształcenie termiczne bez odzysku energii – 178,6 tys. ton (1,4 proc.),
•    przez składowanie – 5 487,2 tys. ton (43,0 proc.).

Na koniec 2019 r. funkcjonowało 278 składowisk przyjmujących odpady komunalne, zajmujących łączną powierzchnię 1 670 ha. Ponad 92 proc. z nich wyposażonych było w instalacje służące do odgazowywania, w wyniku czego poprzez spalanie ujętego gazu odzyskano ok. 91 153 tys. MJ energii cieplnej oraz ok. 112 914 tys. kWh energii elektrycznej. W 2019 r. zamkniętych zostało 16 składowisk o łącznej powierzchni około 52,8 ha. W 2019 r. w Polsce zlikwidowano 11 371 dzikich wysypisk, z których łącznie zebrano ok. 26 tys. ton odpadów komunalnych. Na koniec 2019 r. odnotowano istnienie 1873 dzikich wysypisk.

Do kogo równać? Kogo naśladować?

Z Nowego Jorku odpady wypływają na barkach, wyjeżdżają pociągami i śmieciarkami nawet do innych stanów, a stamtąd na inne kontynenty. Aż 80 proc. ląduje na wysypiskach. To roczny koszt 3,2 mld dol. Dla kontrastu – Singapur poddaje recyklingowi aż 60 procent śmieci, na wysypiska wywozi ledwie 2 procent, 38 procent spala, pokrywając w ten sposób kilka procent zapotrzebowania na energię.

Opracował Marcin Zieliński

Wykorzystano materiały i opracowania zawarte w następujących publikacjach:

Kozłowski S., Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, Warszawa 2004 rok,

Poskrobko B., Zarządzanie środowiskiem, Warszawa 1998 rok,

www.samorzad.pap.pl, 

www.polityka.pl